Onderzoekscentrum VITO en het UZ Leuven hebben, samen met drie buitenlandse transplantatiecentra, een niet-invasieve urine proteïne biomerker geïdentificeerd voor antilichaam-gemedieerde afstoting (ABMR) na niertransplantatie.

Jaarlijks ondergaan zowat 500 Belgen met nierfalen een niertransplantatie. Iets minder dan een op de drie transplantpatiënten wordt geconfronteerd met afstoting. Om te vermijden dat de patiënt opnieuw aan de dialyse komt, moeten signalen van afstoting zeer snel worden opgepikt. 

De aandacht van clinici was lang gericht op T-celgemedieerde afstoting (TCMR), terwijl nu duidelijk is dat acute antilichaam gemedieerde afstoting (ABMR) tot bijna 50% van het totaal aantal acute afstotingsepisoden bij niertransplantatiepatiënten uitmaakt. Acute ABMR kan leiden tot chronische ABMR, waarvan de incidentie varieert van 5 tot 20% binnen de vijf jaar na transplantatie.

Hoewel de 10-jaarsoverleving bij niertransplantatie nog altijd 65 tot 70% bedraagt, zou dit percentage veel hoger kunnen liggen als er sneller en accurater zou ingegrepen kunnen worden bij ABMR. Succesvolle therapie bij ABMR hangt immers nauw samen met een zeer vroege diagnose, wat door de huidige diagnostische methode – de invasieve nierbiopsie – niet evident is.

Op dit moment worden bij transplantpatiënten geregeld routinematig geprotocolleerde biopsieën uitgevoerd op vooraf bepaalde tijdstippen na de transplantatie. Dat noodzakelijke aantal kan door het invasieve karakter van de biopsie moeilijk verhoogd worden temeer omdat elke biopsie een klein letsel veroorzaakt in de transplantnier en kan leiden tot verdere nierschade.

Betrouwbare en niet-invasieve methode

Om het aantal patiënten dat geconfronteerd wordt met fatale ABMR te doen dalen is het daarom niet alleen noodzakelijk om een beter begrip te krijgen van de belangrijkste factoren die afstoting bevorderen en de mechanismen die aan de grondslag liggen, maar is ook nodig om betrouwbare en niet-invasieve methoden te ontwikkelen om transplantaatfalen te voorspellen, nog voor er sprake is van onomkeerbare nierschade.

Onderzoekers van VITO en de KULeuven hebben een set urinaire eiwit biomarkers geïdentificeerd en gevalideerd die gebruikt kan worden om ABMR uit te sluiten. De urinetest proteïne biomerker laat een zeer vroege diagnose toe, geeft objectieve resultaten en is bovendien goedkoop. Een set van maximaal 10 urine-eiwitten is in staat om patiënten met versus zonder antilichaam-gemedieerde afstoting te identificeren.

De validatiestudie heeft aangetoond dat de betrouwbaarheid 99 procent bedraagt. De marge van de vals positieve resultaten is tot nog toe 33%, wat betekent dat in het geval van een positief resultaat een nierbiopsie uitsluitsel moet geven. Het aantal vals negatieve resultaten is verwaarloosbaar. Bij de vergelijking met bestaande parameters, zien we dat de urine proteïne merkers sneller en gevoeliger ABMR detecteren.

Thuis testen

“Op dit moment kan de test maar uitgevoerd worden in een extra muros gespecialiseerd laboratorium”, verduidelijkt Inge Mertens van VITO. “De eerste stap die wij nu zetten is die naar een ELISA-test (Enzyme Linked Immune Sorbent Assay) die de antilichamen detecteert, zodat de resultaten sneller geanalyseerd kunnen worden, in de ziekenhuizen zelf. Tegelijkertijd willen wij een point of care-test ontwikkelen. Met een LFA-test (lateral flow assay-test) kunnen patiënten de test zelf thuis toepassen, wat zal toelaten dat er veel geregelder, sneller en goedkoper kan getest worden.”

De stap van onderzoekscentrum naar thuistest is echter niet eenvoudig. “De nichemarkt voor dit soort testen is klein”, verduidelijkt Inge Mertens. “Bovendien gaat het om een toch wel goedkope test die, in de praktijk, niet meer zal kosten dan een Covid-test.

Gelijkaardige laboratoriumtesten worden vandaag al voor duizenden dollars per stuk verkocht in de VS. De producenten voelen zich niet geroepen om een – voor hen – supergoedkope test in hun gamma op te nemen. We richten ons daarom op de Europese producenten van diagnostische tests om ook deze test mee in het aanbod op te nemen.”

De wetenschappelijke resultaten van het Biomargin-project zijn gepubliceerd in Kidney International Reports.